دیابت شامل گروهی از اختلالات متابولیک است که با افزایش مزمن قند خون در نتیجه وجود نقص هایی در ترشح انسولین، عملکرد انسولین و یا هر دو حاصل می شود. دیابت یک بیماری خاموش ولی پیشرونده است که به تدریج تمامی بافت های بدن را درگیر می کند و ممکن است فرد مبتلا، سال ها از ابتلای خود به این بیماری بی خبر باشد. بر اساس آخرین آمار، در جهان 537 میلیون بزرگسال با دیابت زندگی می کنند (1 نفر از هر نفر10). پیش بینی می شود این تعداد تا سال 2030 به 643 میلیون نفر و تا سال 2045 میلادی، به 783 میلیون نفر افزایش یابد.

انواع مختلف دیابت شامل دیابت نوع یک، دیابت نوع 2 و دیابت بارداری است. اگر دیابت کنترل نشود عوارض آن به مروز زمان ظاهر می شود. از عوارض بلند مدت دیابت می توان به نارسایی کلیوی، مشکلات بینایی، سکته قلبی و مغزی اشاره کرد. اما رعایت برنامه غذایی سالم در کنار مصرف منظم داروها و کنترل قند خون، از بسیاری از عوارض جلوگیری می کند.

نکات تغذیه ای موثر در سلامت بیماران مبتلا به دیابت:

1. بهترین الگوی غذا خوردن در افراد مبتلا به دیابت، مصرف غذا در 6 وعده (3 وعده اصلی و 3 میان وعده) و در ساعات معین است تا از افت قند خون جلوگیری شود.
2. توصیه می شود نان لواش، نان باگت، نان ساندویچی و به طور کلی نان هایی که با آرد سفید تهیه شده اند و فاقد سبوس، کمتر مصرف شوند. بهترین نان در بیماران مبتلا به دیابت که دچار نارسایی کلیوی نباشند، نان تهیه شده از آرد کامل (سبوس دار) است.
3. توصیه می شود برای پیشگیری از نوسان قند خون، برنج به صورت مخلوط با حبوبات و سبزی ها مانند عدس پلو، لوبیا پلو، ماش پلو مصرف شود.
4. مصرف قندهای ساده (قند و شکر، عسل، شکلات، نقل، شیرینی ها و موارد مشابه) کاهش داده شود.
5. فیبر با طولانی کردن زمان گوارش، سطح قند خون را تعدیل می کند. بنابراین باید مقدار متعادلی میوه و سبزی در طی روز مصرف شود.
6. ممکن است شنیده باشید «فرد مبتلا به دیابت به هیچ وجه نباید برنج یا سیب زمینی یا میوه مصرف کند» یا «مواد غذایی تلخ باعث کاهش قند خون می شود»که مواردی از این دست، از باورهای غلط در جامعه است و نباید بدان ها توجه شود.
7. رژیم غذایی غنی از پروتئین از نوروپاتی و ناراحتی های عصبی در افراد مبتلا به دیابت پیشگیری می کند. بهتر است مصرف گوشت قرمز کاهش و مصرف ماهی و مرغ افزایش یابد. البته در افراد مبتلا به دیابت که دچار نارسایی کلیوی میزان پروتئین مصرفی شده باشند، باید میزان مصرف مواد غذایی از سوی مشاور تغذیه تعیین شود.
8. اسید های چرب امگا سه با اثر ضد التهابی خود می توانند از عوارض دیابت پیشگیری کنند. به همین دلیل توصیه می شود دست کم دو بار در هفته ماهی (به ویژه ماهی سالمون و ساردین) استفاده شود.
9. مصرف روغن های جامد، غذاهای آماده و سرخ شده و همچنین چربی های موجود در منابع حیوانی (کره، خامه، گوشت قرمز و فرآورده های آن) محدود شود.
10. مصرف مغزهای خام و بدون نمک به علت اسید های چرب ضروری به عنوان میان وعده توصیه می شود. البته باید در نظر داشت که به دلیل کالری بالا موجب اضافه وزن و چاقی شده و در مصرف آنها تعادل را باید رعایت کرد.
11. افراد مبتلا به دیابت بهتر است به نشانگرهای رنگی تغذیه ای محصولات غذایی توجه کنند و محصولات با قند و چربی کمتر را انتخاب کنند.
12. به یاد داشته باشیم در افراد مبتلا به دیابت نوع دو، کاهش وزن به کنترل قند خون، کاهش فشارخون و کاهش خطر حملات قلبی و سکته کمک می کند.

با توجه به اهمیت شناسایی زودهنگام بیماری های مزمن در کاهش عوارض این بیماری ها، پویش ملی سلامت با شعار «آگاهی زودتر، مراقبت موثرتر» از ۲۰ آبان در استان فارس، همزمان با سراسر کشور آغاز شده است و در این پویش افراد بالای ۱۸ سال و تمامی مادران باردار در هر سنی با اندازه گیری فشار خون و انجام رایگان آزمایش قند خون در مراکز دولتی ارائه دهنده خدمت در مناطق شهری و روستایی، مورد ارزیابی قرار می گیرند.

«سیده پریسا موسویان» دکتری علوم تغذیه و کارشناس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز